Bruce Lee was één van de meest inspirerende en invloedrijke martial artists aller tijden. Volgens sommigen was hij vooral indrukwekkend als vechter in films, maar zijn invloed in de wereld van de daadwerkelijke vechtsport is ook niet te ontkennen. Zo is één van de bekendste vrouwelijke UFC-vechters een leerlinge van een pupil van Lee, en wordt Bruce Lee door velen gezien als de vader van het Ultimate Fighting. 

Bruce Lee was een vechter die enorm doeltreffend en efficiënt werkte. Het is daarom moeilijk voor te stellen dat hij een vechtsport waarbij de handstand en de radslag vaak worden gebruikt, serieus zou nemen. Als we nu de filosofie en stijl van Bruce Lee's Jeet Kune Do vergelijken met Capoeira, kunnen we ons afvragen: Wat zou de grootste martial artist en martial arts-filosoof aller tijden zeggen als hij deze Braziliaanse kunstvorm zou bestuderen? 


De Tao van Jeet Kune Do

De Tao van Jeet Kune Do is een groot boek, en heeft vele auteurs geïnspireerd tot het schrijven van enkele spin-offs, sommige gebaseerd op manuscripten die Lee onafgemaakt achtergelaten heeft ten tijde van zijn dood. Het volledig omschrijven van deze filosofie en methode zou dus nogal wat ruimte in beslag nemen. Ik houd het bij twee korte citaten van Lee, die in zekere zin zijn visie op martial arts oftewel vechtkunsten heel kort weergeven:

1. The only way to understand combat, is to approach it in a very simple and direct manner.

2. Be formless, shapeless, like water.

Het eerste citaat geeft volgens mij de essentie van Jeet Kune Do weer. Jeet Kune Do (oftewel de "weg van de onderscheppende vuist") is een systeem dat ontworpen is om zo doeltreffend mogelijk te zijn, zonder onnodige opsmuk en franje. Lee's favoriete bewegingen waren de horizontale verplaatsing, de directe, rechte stoot (straight lead) en de side kick. In totaal zijn 8 of 9 bewegingen beschreven in de boeken van Lee, welke in verschillende variaties tot een dodelijke efficiëntie verfijnd zijn.

Het tweede citaat geeft weer hoe de filosofie van Lee - die ook besloten ligt in de Tao van Jeet Kune Do - gebaseerd is op een stijl die "als stijl heeft dat hij geen stijl heeft". Dit kan verwarrend klinken. Wat Lee bedoelde was dat je als martial artist zou moeten streven naar een staat waarin je je op ieder moment optimaal kunt aanpassen aan de situatie en de omgeving, en zelfs aan je tegenstander. 

Hoe verhoudt dit zich tot Capoeira?

 Handstanden en radslagen, een uitgebreide cultuur met muziek en dans, en een vrij stevig ingeprogrammeerde basis-houding klinken niet echt als een recept voor een vechtsport die door Bruce Lee gewaardeerd zou worden. Aan de hand van 5 punten zal ik hieronder laten zien waarom ik denk dat Bruce Lee tóch waarde zou toekennen aan Capoeira, en de manier waarop mensen in Capoeira trainen.

1. Be Like water. Check. De Capoeirista leert in eerste instantie de Ginga, grondbewegingen en basale acrobatische bewegingen, naast trappen en ontwijlende bewegingen. Het belangrijkste dat de Capoeirista in de trainingen en in de roda kan laten zien, is vervolgens een totale creatieve vrijheid in beweging en adaptatie aan het moment, de situatie en de tegen-/medespeler. Een goede Capoeirista is de belichaming van de martial artist of bewegende mens die "als water" is.

2. Beweeg. Bruce Lee legde een enorme nadruk op de meest efficiënte manier om je te verplaatsen: voor het ontwijken van je tegenstander én voor het benaderen van je tegenstander. De basis van de Ginga, en de manier waarop je leert te bewegen in Capoeira sluiten hier naadloos bij aan.

3. Ritme. Een belangrijk aspect van bewegen in een situatie met een tegenstander, is het ritme waarin je beweegt. Dit was voor Lee ook zeer belangrijk. Wat weinigen weten is dat Lee ook kampioen cha-cha is geweest (!!), en veel van de verplaatsingen van boxers en schermers heeft bestudeerd. Het bobbing-and-weaving van boxers is een truc om van jezelf een constant bewegend doelwit te maken, in een onvoorspelbaar ritme. Dit heeft ontegenzeggenlijk een relatie met de basis van beweging in de Ginga. En welke martial artist heeft meer ritme dan een Capoeirista?

4. Simple and direct. Lee vond het belangrijk dat bewegingen die effectief werden toegepast, van alle franje ontdaan waren. Hier zou je toch zeggen dat Bruce Lee's filosofie en Capoeira niet met elkaar verenigbaar zijn. Als je de bewegingen in Capoeira echter analyseert, zie je dat behalve de acrobatische bewegingen (Floreios) alle bewegingen biodynamisch gezien zeer efficiënt vormgegeven zijn. Alle toevoegingen aan bijvoorbeeld trappen zijn bedoeld voor extra impuls, balans, of bescherming. Alle grondbewegingen, Esquivas (ontwijkende bewegingen) en verplaatsingen worden geperfectioneerd met kleine details die zorgen voor bescherming, balans, mobiliteit en de mogelijkheid tot counteren. Capoeira is effectiever dan het op het eerste gezicht lijkt - velen beseffen zich bijvoorbeeld ook niet dat elleboog- knie- en grondtechnieken tot het arsenaal van de ervaren Capoeirista behoren.

5. Absorb what is useful, discard what is not. Add what is essentially your own.

Dit laatste citaat van Lee is zeer van toepassing op zijn manier van trainen en de opbouw van zijn martial arts stijl en filosofie gedurende zijn korte leven. En het is zeker ook van toepassing op Capoeira.Er is wel eens gezegd dat elke vechtsport bruikbaar kan zijn voor zelfverdediging in de echte wereld, wanneer een goed getrainde beoefenaar van die vechtsport een goede visie heeft op welke technieken in de praktijk effectief kunnen zijn, en welke niet. Verschillende Capoeiristas hebben de overstap gemaakt naar de UFC, waar ze dodelijk effectief kunnen zijn met trappen en bewegingen die een maximale kracht opwekken uit het potentieel van het menselijk lichaam. "Besef je waar je die beweging die je traint, voor zou kunnen gebruiken" is een zin die mijn Mestre vaak gebruikt tijdens onze training, om ons bewustzijn  te verbeteren. Ten slotte is het element van zelf-expressie, en het werken met de persoonlijke sterke en zwakke punten, een belangrijk onderdeel van je groei als Capoeirista.

Wat zou Bruce Lee zeggen?

Ik denk persoonlijk dat Bruce Lee Capoeira zeer interessant zou vinden. Buiten de hierboven genoemde punten is er nog een hele lijst aan zaken waar ik niet aan toe ben gekomen. Het feit dat je altijd oefent met een bewegend doelwit, bijvoorbeeld. Het feit dat je conditie, kracht en lenigheid traint náást technische vaardigheid. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Daarnaast weet ik dat Lee zijn tijd ver vooruit was, en bijvoorbeeld ook studies las over menselijke biodynamica (hoe het menselijk lichaam zo efficiënt en effectief mogelijk beweegt). Over Capoeira is in dat opzicht ook veel te zeggen. Ik denk dat hij, indien hij in de wereld van Capoeira zou duiken, deze manier van vechtsport-training zeer nuttig zou vinden, en er zeker elementen uit zou opnemen naast de elementen van onder andere Wing-Chun, westers boxen, schermen, jiu-jitsu en judo. 

Als Bruce Lee het zou uitproberen; waarom jij niet? Neem eens een proefles! Maandag, Woensdag en Vrijdagavond ben je welkom op de Vliegerstraat in Rotterdam! 

Geschreven door Erwin Lima


Zoals bij de meesten wel bekend is, is Capoeira niet alléén een vechtsport. Het is ook een dans, een expressieve kunstvorm, muziek maken, energie creëren en delen met elkaar. Maar welke lezing van de ontstaansgeschiedenis van Capoeira je ook aanhoudt: het is ontegenzeggelijk óók een systeem dat bedoeld is voor gebruik in fysieke confrontaties, oftewel bedoeld voor zelfverdediging. Onlangs had ik de gelegenheid om een gesprek te hebben met mijn Mestre, Araminho, over de aspecten van Capoeira met betrekking tot zelfverdediging. Ik vertelde hem in dat gesprek hoe ik het zag - voornamelijk naar aanleiding van de bronnen die ik erover had gelezen - en vroeg hem om me te corrigeren met zijn inzichten. Het gesprek ontvouwde zich in drie etappes: eerst hadden we het over de meer mentale aspecten van alertheid, vervolgens over de technieken die men eerst aanleert, en uiteindelijk over de technieken die pas in een gevorderd stadium bijgeleerd worden.

Alertheid

De visie die ik aan Mestre Araminho voorlegde was als volgt: op basis van verhalen van mensen die ik ken die wat meer ervaring hebben met 'straatvechten' en situaties van fysieke confrontatie (ik ben zelf namelijk niet echt een vechter) en vele bronnen hierover, is dit mentale aspect in eerste instantie belangrijk:

1. Wees alert van je omgeving, en vermijd gevaarlijke situaties zoveel mogelijk.

Mestre Araminho was het hier heel sterk mee eens. "Het is altijd beter om goed op te letten, en weg te lopen als je kan, zeker weten". De volgende stap:

2. Wanneer je je toch in een gevaarlijke situatie bevindt:

Blijf heel alert op de omgeving en de mogelijkheden/bedreigingen daarin, maar let ook heel goed op de bewegingen en intentie van de persoon die zichzelf als een bedreiging aan jou presenteert.

Deze twee regels van het "overleven van een straatgevecht" kom je vaak tegen in literatuur hierover. Het spreekt in feite ook voor zich: overleven op straat gaat in eerste instantie namelijk niet over het sterker zijn en beter kunnen vechten; er is altijd iemand sneller of sterker dan jij. Vermijden van gevaarlijke situaties, en alert blijven wanneer je je er toch in bevindt, kunnen het mogelijk maken om er zonder kleerscheuren (of erger) vanaf te komen. En alertheid op de omgeving en de intentie van de "tegenstander" zijn twee van de dingen die je bij Capoeira heel snel leert, in de roda. Tijdens het spelen van het spel gelden namelijk nauwelijks regels: onderling wordt bepaald wat "mag" en wat niet. Afhankelijk van de school en de Mestre wordt er meer gelet op de ongeschreven regels van Capoeira, maar wat blijft staan is het feit dat je in het spel zelf altijd alles mag verwachten. En als nieuweling word je daar steeds opnieuw aan herinnerd, totdat een constante alertheid je tweede natuur wordt.

De basis van Capoeira-training

Vervolgens: de fysieke uitwisseling zelf. In Capoeira leer je in eerste instantie een aantal basisbewegingen. Mestre Araminho somde de basis voor Capoeira als volgt op:

- Ginga (basisbeweging van waaruit alle bewegingen in Capoeira beginnen; zowel de aanvallende als de verdedigende. In Capoeira sta je in principe nooit stil, maar begin je altijd vanuit deze lage, variërende "swing" van links naar rechts)

- Ronde trappen

- Rechte trappen

- Esquivas (ontwijkende bewegingen)

- Aú: de radslag die onder andere wordt gebruikt om het lichaam te verplaatsen, bewegingen aan elkaar te 'lassen' en een begin vormt voor verdere ontwikkeling van acrobatiek

- Negativa (verdedigende basishouding op de grond)

- Rolé (beweging waarmee in en uit grondposities gemanoeuvreerd kan worden)

Mijn opmerking hierbij was dat het er - wederom vanuit zelfverdediging bekeken - op lijkt dat je in eerste instantie leert te ontwijken, jezelf ongrijpbaar maken (lage bewegingen, vloeiend buiten het bereik van je tegenstander blijven) en afstand te creëren ten opzichte van je tegenstander. In de meeste systemen die écht bedoeld zijn voor zelfverdediging (en dus niet in eerste instantie gericht zijn op de totale destructie van de opponent) worden traptechnieken vanuit staande en lage positie vooral gebruikt om de tegenstander weg te duwen, om een gelegenheid te creëren om je uit de voeten te kunnen maken. Mestre Araminho was het in principe eens met deze uitleg van wat je als nieuweling in Capoeira leert, maar er bleek wel nog wat meer achter te zitten, zoals in het laatste deel van ons gesprek bleek.

Het echte gevecht

Uiteindelijk beginnen gevechten in de echte wereld vaak met een klap of stoot, en eindigen ze negen van de tien keer in een worsteling, op de grond.

Mestre Araminho: "Dat klopt, in mijn ervaring is het vaak in één, of soms twee klappen over. Daarna ontaardt het in een grondgevecht en ben je dus verloren als je je daarin niet kunt redden".

Ik vroeg Mestre Araminho waarom je in Capoeira pas later de stoot- en grondtechnieken (die er dus feitelijk wel bijhoren) leert, zodat je dus niet vanaf het begin een all-round zelfverdedigingstechniek leert. Ik vroeg hem of dit misschien iets te maken had met de geschiedenis van Capoeira, of de cultuur.

Mestre Araminho: "Volgens mij heeft dit niet zozeer te maken met de geschiedenis van Capoeira, en dat het natuurlijk een tijd lang de meer vechtsport-achtige elementen heeft moeten verbergen. In de jaren '50 van de vorige eeuw zijn er veel veranderingen en hervormingen geweest, en volgens mij is de reden dat je begint met de basis zoals je die nu leert, dus veel meer technisch van aard.

Het is inderdaad zo dat bij echte gevechten vaak met de handen gewerkt wordt, en dat ze vaak op de grond eindigen. Bij Capoeira heb je ook hand- en grondtechnieken, maar de reden dat je die pas later leert is volgens mij vooral jouw ervaring en de opbouw daarvan."

"Als ik met jou aan de slag wil in een oefening waarbij de één een hoge trap uitvoert, en de ander hem onderuit moet halen of anders moet counteren, heeft de oefening voor ons beiden weinig zin als jij die hoge trap niet goed kunt uitvoeren. Als ik jouw matig uitgevoerde hoge trap moet counteren, pak ik je elke keer weer, en leren we er allebei niets van. Dus: het is erg belangrijk dat je eerst de basisbewegingen goed onder de knie hebt. Dat je ze beheerst, maar ook snel en krachtig uit kunt voeren. Je trappen hoog genoeg; de grondbewegingen vloeiend en vlot genoeg. Pas dan, en dat is vanaf een wat hogere graduatie, komen er extra trainingen bij waarin je de stoot- en grondtechnieken gaat leren."

Capoeira geschikt voor zelfverdediging

Ik vond het een interessant inzicht dat Capoeira in eerste instantie bruikbaar is om jezelf aan gevaarlijke situaties te onttrekken, maar uiteindelijk ook geschikt kan zijn om in een gevecht ook echt een hardnekkig agressieve tegenstander uit te schakelen. Ook interessant in dat opzicht is wellicht om te weten dat Capoeira en Braziliaans Jujitsu enigszins aan elkaar verbonden zijn. Wat in dit gesprek niet aan bod gekomen is, is nog het schijnbaar heel belangrijke aspect van "Malandragem" oftewel de slinksheid van de ervaren Capoeirista. Misschien dat ik daar nog eens wat meer over schrijf als ik er wat meer ervaring mee heb.

Salve!