Capoeira en zelfverdediging: een goede match?

Geschreven door Erwin Lima


Zoals bij de meesten wel bekend is, is Capoeira niet alléén een vechtsport. Het is ook een dans, een expressieve kunstvorm, muziek maken, energie creëren en delen met elkaar. Maar welke lezing van de ontstaansgeschiedenis van Capoeira je ook aanhoudt: het is ontegenzeggelijk óók een systeem dat bedoeld is voor gebruik in fysieke confrontaties, oftewel bedoeld voor zelfverdediging. Onlangs had ik de gelegenheid om een gesprek te hebben met mijn Mestre, Araminho, over de aspecten van Capoeira met betrekking tot zelfverdediging. Ik vertelde hem in dat gesprek hoe ik het zag - voornamelijk naar aanleiding van de bronnen die ik erover had gelezen - en vroeg hem om me te corrigeren met zijn inzichten. Het gesprek ontvouwde zich in drie etappes: eerst hadden we het over de meer mentale aspecten van alertheid, vervolgens over de technieken die men eerst aanleert, en uiteindelijk over de technieken die pas in een gevorderd stadium bijgeleerd worden.

Alertheid

De visie die ik aan Mestre Araminho voorlegde was als volgt: op basis van verhalen van mensen die ik ken die wat meer ervaring hebben met 'straatvechten' en situaties van fysieke confrontatie (ik ben zelf namelijk niet echt een vechter) en vele bronnen hierover, is dit mentale aspect in eerste instantie belangrijk:

1. Wees alert van je omgeving, en vermijd gevaarlijke situaties zoveel mogelijk.

Mestre Araminho was het hier heel sterk mee eens. "Het is altijd beter om goed op te letten, en weg te lopen als je kan, zeker weten". De volgende stap:

2. Wanneer je je toch in een gevaarlijke situatie bevindt:

Blijf heel alert op de omgeving en de mogelijkheden/bedreigingen daarin, maar let ook heel goed op de bewegingen en intentie van de persoon die zichzelf als een bedreiging aan jou presenteert.

Deze twee regels van het "overleven van een straatgevecht" kom je vaak tegen in literatuur hierover. Het spreekt in feite ook voor zich: overleven op straat gaat in eerste instantie namelijk niet over het sterker zijn en beter kunnen vechten; er is altijd iemand sneller of sterker dan jij. Vermijden van gevaarlijke situaties, en alert blijven wanneer je je er toch in bevindt, kunnen het mogelijk maken om er zonder kleerscheuren (of erger) vanaf te komen. En alertheid op de omgeving en de intentie van de "tegenstander" zijn twee van de dingen die je bij Capoeira heel snel leert, in de roda. Tijdens het spelen van het spel gelden namelijk nauwelijks regels: onderling wordt bepaald wat "mag" en wat niet. Afhankelijk van de school en de Mestre wordt er meer gelet op de ongeschreven regels van Capoeira, maar wat blijft staan is het feit dat je in het spel zelf altijd alles mag verwachten. En als nieuweling word je daar steeds opnieuw aan herinnerd, totdat een constante alertheid je tweede natuur wordt.

De basis van Capoeira-training

Vervolgens: de fysieke uitwisseling zelf. In Capoeira leer je in eerste instantie een aantal basisbewegingen. Mestre Araminho somde de basis voor Capoeira als volgt op:

- Ginga (basisbeweging van waaruit alle bewegingen in Capoeira beginnen; zowel de aanvallende als de verdedigende. In Capoeira sta je in principe nooit stil, maar begin je altijd vanuit deze lage, variërende "swing" van links naar rechts)

- Ronde trappen

- Rechte trappen

- Esquivas (ontwijkende bewegingen)

- Aú: de radslag die onder andere wordt gebruikt om het lichaam te verplaatsen, bewegingen aan elkaar te 'lassen' en een begin vormt voor verdere ontwikkeling van acrobatiek

- Negativa (verdedigende basishouding op de grond)

- Rolé (beweging waarmee in en uit grondposities gemanoeuvreerd kan worden)

Mijn opmerking hierbij was dat het er - wederom vanuit zelfverdediging bekeken - op lijkt dat je in eerste instantie leert te ontwijken, jezelf ongrijpbaar maken (lage bewegingen, vloeiend buiten het bereik van je tegenstander blijven) en afstand te creëren ten opzichte van je tegenstander. In de meeste systemen die écht bedoeld zijn voor zelfverdediging (en dus niet in eerste instantie gericht zijn op de totale destructie van de opponent) worden traptechnieken vanuit staande en lage positie vooral gebruikt om de tegenstander weg te duwen, om een gelegenheid te creëren om je uit de voeten te kunnen maken. Mestre Araminho was het in principe eens met deze uitleg van wat je als nieuweling in Capoeira leert, maar er bleek wel nog wat meer achter te zitten, zoals in het laatste deel van ons gesprek bleek.

Het echte gevecht

Uiteindelijk beginnen gevechten in de echte wereld vaak met een klap of stoot, en eindigen ze negen van de tien keer in een worsteling, op de grond.

Mestre Araminho: "Dat klopt, in mijn ervaring is het vaak in één, of soms twee klappen over. Daarna ontaardt het in een grondgevecht en ben je dus verloren als je je daarin niet kunt redden".

Ik vroeg Mestre Araminho waarom je in Capoeira pas later de stoot- en grondtechnieken (die er dus feitelijk wel bijhoren) leert, zodat je dus niet vanaf het begin een all-round zelfverdedigingstechniek leert. Ik vroeg hem of dit misschien iets te maken had met de geschiedenis van Capoeira, of de cultuur.

Mestre Araminho: "Volgens mij heeft dit niet zozeer te maken met de geschiedenis van Capoeira, en dat het natuurlijk een tijd lang de meer vechtsport-achtige elementen heeft moeten verbergen. In de jaren '50 van de vorige eeuw zijn er veel veranderingen en hervormingen geweest, en volgens mij is de reden dat je begint met de basis zoals je die nu leert, dus veel meer technisch van aard.

Het is inderdaad zo dat bij echte gevechten vaak met de handen gewerkt wordt, en dat ze vaak op de grond eindigen. Bij Capoeira heb je ook hand- en grondtechnieken, maar de reden dat je die pas later leert is volgens mij vooral jouw ervaring en de opbouw daarvan."

"Als ik met jou aan de slag wil in een oefening waarbij de één een hoge trap uitvoert, en de ander hem onderuit moet halen of anders moet counteren, heeft de oefening voor ons beiden weinig zin als jij die hoge trap niet goed kunt uitvoeren. Als ik jouw matig uitgevoerde hoge trap moet counteren, pak ik je elke keer weer, en leren we er allebei niets van. Dus: het is erg belangrijk dat je eerst de basisbewegingen goed onder de knie hebt. Dat je ze beheerst, maar ook snel en krachtig uit kunt voeren. Je trappen hoog genoeg; de grondbewegingen vloeiend en vlot genoeg. Pas dan, en dat is vanaf een wat hogere graduatie, komen er extra trainingen bij waarin je de stoot- en grondtechnieken gaat leren."

Capoeira geschikt voor zelfverdediging

Ik vond het een interessant inzicht dat Capoeira in eerste instantie bruikbaar is om jezelf aan gevaarlijke situaties te onttrekken, maar uiteindelijk ook geschikt kan zijn om in een gevecht ook echt een hardnekkig agressieve tegenstander uit te schakelen. Ook interessant in dat opzicht is wellicht om te weten dat Capoeira en Braziliaans Jujitsu enigszins aan elkaar verbonden zijn. Wat in dit gesprek niet aan bod gekomen is, is nog het schijnbaar heel belangrijke aspect van "Malandragem" oftewel de slinksheid van de ervaren Capoeirista. Misschien dat ik daar nog eens wat meer over schrijf als ik er wat meer ervaring mee heb.

Salve!